हर्पिस जोस्टर (Herpes Zoster), जसलाई जनै खटिरा (Janai Khatira) पनि भनिन्छ, यो भेरिसेला जोस्टर भाइरसको संक्रमणले हुने गर्छ जसले गर्दा छालामा दुख्ने बिबिरा आउँछ । यो त्यही भाइरस हो जसले सानोमा ठेउला (Chickenpox) ल्याउँछ । ठेउला निको भएपछि पनि यो भाइरस हाम्रो शरीरको नसाहरूमा सुसुप्त अवस्थामा बसेको हुन्छ । जब यो भाइरस फेरि सक्रिय हुन्छ, तब जनै खटिरा आउँछ । यो प्रायः शरीरको एक भागमा मात्र आउँछ, जस्तै छाती वा अनुहारमा ।
यसका लक्षणहरू के हुन्?
- बिबिरा आउनु भन्दा केही दिन अगाडि दुख्ने, पोल्ने वा झमझमाउने महसुस हुनु ।
- छालामा रातो बिबिरा आउनु र त्यसमा पानी भरिएको फोकाहरू देखिनु ।
- फोकाहरू फुट्ने र पछि सुक्खा भएर पाप्रा बस्नु ।
- कहिलेकाहीँ ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने र थकाइ लाग्ने ।
कसलाई हुन्छ?
जसलाई सानोमा ठेउला आएको थियो, उसलाई यो रोग लाग्न सक्छ । यो प्रायः ५० वर्षभन्दा माथिका मानिसहरूमा र कमजोर रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता भएका मानिसहरूमा बढी देखिन्छ ।
के यो सर्छ?
यो रोग आफैँमा त सर्दैन, तर यदि कसैलाई ठेउला भएको छैन भने र उसले यो बिबिराको सिधा सम्पर्कमा आयो भने उसलाई ठेउला लाग्न सक्छ । त्यसैले बिबिरा पूर्ण रूपमा नसुकेसम्म अरू मानिसहरूको सम्पर्कमा कम जानु राम्रो हुन्छ ।
जनै खटिरा (Janai Khatira) जटिलताहरू (Herpes Zoster’s Complications):
जनै खटिरा सामान्यतया ३ देखि ५ हप्तामा निको हुन्छ, तर कहिलेकाहीँ यसले जटिलताहरू निम्त्याउन सक्छ । मुख्य जटिलताहरू निम्न अनुसार छन्:
- पोस्टहर्पेटिक न्युरल्जिया (Postherpetic Neuralgia – PHN): यो सबैभन्दा सामान्य जटिलता हो, जसमा बिबिरा निको भएपछि पनि महिनौँ वा वर्षौंसम्म दुखाइ रहिरहन्छ । यो दुखाइ एकदमै तीखो र असह्य हुन सक्छ ।
- आँखामा समस्या: यदि हर्पिस जोस्टर आँखाको नजिक आएमा, आँखामा संक्रमण हुन सक्छ र दृष्टि कमजोर हुन सक्छ वा स्थायी रूपमा देख्न छोड्न पनि सकिन्छ ।
- न्यूरोलोजिकल समस्याहरू (Neurological Complications): कहिलेकाहीँ हर्पेस जोस्टरले मस्तिष्क (इन्सेफलाइटिस) वा स्नायु प्रणालीमा असर गर्न सक्छ, जसले गर्दा कमजोरी, पक्षाघात वा सुन्न र सन्तुलनमा समस्या आउन सक्छ ।
- छालाको संक्रमण (Skin Infection): बिबिराहरूमा ब्याक्टेरियाको संक्रमण हुन सक्छ, जसले गर्दा छालामा थप समस्या आउन सक्छ ।
- अन्य जटिलताहरू (Other Complications): दुर्लभ अवस्थामा, हर्पेस जोस्टरले निमोनिया, सुन्नमा समस्या वा मृत्यु पनि निम्त्याउन सक्छ, विशेष गरी कमजोर रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता भएका मानिसहरूमा ।
जनै खटिराको (Janai Khatira) उपचार (Herpes Zoster’s Treatments):
जनै खटिराको पूर्ण निको पार्ने उपचार नभए पनि, लक्षणहरू कम गर्न र जटिलताहरूबाट बच्न उपचार उपलब्ध छ । उपचारमा निम्न कुराहरू समावेश हुन सक्छन्:
- एन्टिभाइरल औषधिहरू (Antiviral): एसिक्लोभिर, भ्यालासाइक्लोभिर र फ्याम्सिक्लोभिर जस्ता औषधिहरू भाइरसको वृद्धि रोक्न मद्दत गर्छन् । यी औषधिहरू बिबिरा देखिएको ७२ घण्टाभित्र सुरु गरेमा बढी प्रभावकारी हुन्छन् ।
- दुखाइ कम गर्ने औषधिहरू: दुखाइ कम गर्न एसिटामिनोफेन वा आइबुप्रोफेन जस्ता साधारण औषधिहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ । गम्भीर दुखाइको लागि डाक्टरले कडा औषधिहरू पनि लेख्न सक्छन् ।
- पोस्टहर्पेटिक न्युरल्जियाको उपचार (Postherpetic Neuralgia (PHN)): यसको लागि ट्राइसाइक्लिक एन्टिडिप्रेसन्ट, गाबापेन्टिन वा लिडोकेन प्याच जस्ता विशेष औषधिहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
स्याहारसुसार :
उपचारको साथसाथै, निम्न स्याहारसुसारले पनि आराम प्रदान गर्न मद्दत गर्दछ :
- बिबिरामा चिसो र नरम कपडाले सेक्नुहोस् ।
- क्यालामाइन लोसन लगाउनुहोस् ।
- सफा र सुख्खा रहनुहोस् ।
- बिबिरालाई नकोट्याउनुहोस् ।
- आराम गर्नुहोस् र तनाव कम गर्नुहोस् ।
यदि तपाईंलाई जनै खटिराको (Janai Khatira) लक्षणहरू देखिएमा, कृपया तुरुन्तै डर्मा क्लिनिक काठमाडौं (9801358600/01-5918555) मा सम्पर्क गरी छाला रोग विशेषज्ञसँग उचित उपचार र सल्लाह लिनुहोस्। समयमै उपचार सुरु गर्नाले जटिलताहरूबाट बच्न सकिन्छ।